Çocuklara Yakın birinin Ölümünü Anlatmak
Çocuk için hayatında önemli bir yeri olan bir kiÅŸinin artık olmayacağını açıklayacaksınız. Bunu nasıl yapacağınızı bilmiyorsunuz, bununla nasıl baÅŸa çıkacağınızı ve nasıl karşılayacağından ÅŸüpheleriniz var.
Ölüm sadece çocuklar için deÄŸil yetiÅŸkinler için de anlaşılması güç, kaygılandıran ve travmatik bir durumdur.
Bir çocuÄŸa yakın birinin ölümünü açıklamak ise ölümün kendisine üzülmekten daha zorlayıcı bir süreçtir.
Her insanın kendisine yakın birinin ölümünden sonra gösterebileceÄŸi tepkiler farklılıklar gösterebileceÄŸi gibi çocuklarda da durum aynıdır.
Çocukların yaÅŸlarına göre ölümü anlama ve adlandırmaları da farklılık göstermektedir. ÖrneÄŸin 3 yaÅŸ öncesindeki bir çocuk ölümü tam olarak kavrayamazken etrafında olup bitenleri anlayabilir, hissedebilir. 4-5 yaÅŸ civarında ölümü daha iyi anlamaya baÅŸlarlar ancak geri döndürülemez olduÄŸunu anlayamazlar. 6-7 yaÅŸ civarındaki bir çocuk artık ölümü ve geri döndürülemezliÄŸini anlamaya baÅŸlamaktadır.
ÇocuÄŸun yaşına göre yakın birinin ölümü ve ölümün kendisinin açıklanması anlayabileceÄŸi türden olmalıdır. Yakın birinin kaybı ve ölüm hayatın en acı temel gerçeklerinden biridir. Mükemmel birer gözlemci olan çocukların, bu duruma verecekleri tepkileri, ailesindeki diÄŸer üyelerden gelen olumlu-olumsuz mesajlar belirlemektedir.
Etrafındakilerin yanında olduÄŸunu, duygularına eÅŸlik ettiÄŸini, benzer ÅŸekilde üzüldüÄŸünü gören çocuklar baÅŸa çıkma da daha güçlü olmaktadırlar.
Her çocuÄŸun yası yaÅŸamaya hakkı vardır. Saklamak, baÅŸka türlü yollara baÅŸvurmak, uzaklara gitti, melek oldu gibi açıklamalar yapmak çocuÄŸun yaÅŸaması gereken yas süreçlerini ertelemek ile birlikte daha sonra için bu açıklamaları yapan kiÅŸi ve kiÅŸilere karşı güveninin yıkılmasına neden olacaktır.
Çocuklara yakın birinin ölümünün açıklanması
Ölümün ne olduÄŸunun açıklanması. Ölümün yaÅŸam içerisinde doÄŸal bir döngü olduÄŸunun söylenmesi ile baÅŸlanmalıdır.
' Hepimiz doÄŸar, yaÅŸar ve ölürüz.' diyerek açıklanabilir.
​
' DoÄŸum, bir insanın hayata baÅŸladığı noktadır. Sen karnımda beslendin, büyüdün ve doÄŸdun, ailemize katıldın. Ben de doÄŸdum baban da doÄŸdu, hepimiz böylelikle yaÅŸamaya baÅŸladık.' 'Ne kadar süre yaÅŸayacağımızı bilemeyiz.
​
YaÅŸamın sonlanmasını, yani artık yürüyemez, göremez, konuÅŸamaz, iÅŸe gidemez, uyuyamaz, uyanamaz hale gelmemiz olarak tarif edebiliriz.
' Ölen kiÅŸiler bir daha yanımızda olamazlar, onlar artık bu dünya' da deÄŸiller' diyerek örnekler gösterin ' benim de annem öldü ve artık yanımda deÄŸil, komÅŸumuz Mehmet abi' nin dedesi de yaÅŸadı ve öldü, o da artık yanlarında deÄŸil.
' Hayvanlar üzerinden örnek verebilirsiniz. ' Köpekler 15 sene yaÅŸar, kelebekler 1 hafta, insanlar 70-80 yaşına kadar yaÅŸarlar ve ölürler' ÅŸeklinde ifade edilebilirsiniz.
Küçük yaÅŸtaki çocuklara açıklamalarınızı somut olarak yapın.
Anane, dede v.s. öldüÄŸünü artık bizimle olmayacak, yürüyemez, konuÅŸamaz, göremez, arabaya binemez, pazara gidemez ÅŸeklinde açıklayın.
​
Duygularınızı ifade edin, üzgün olduÄŸunuzu söyleyin, sarılın.
Çocuklar söylenenlerden daha çok gözleyerek öÄŸrenmektedirler. Ancak çok yüksek duygulardan, aÄŸlama krizi olan durumlar gibi sahnelerden uzak kalmasını saÄŸlayın. ' Gerçekten üzgünüm ' , ' onu ben de özleyeceÄŸim ' , ' senin için ne kadar üzücü bir durum olduÄŸunu biliyorum ' , ' yanındayım ' gibi ifadeler ile anlaşıldığını, benzer duyguları sizin de hissettiÄŸinizi içselleÅŸtireceklerdir.
Yanında aÄŸlamaktan çekinmeyin.
AÄŸladığında sarılın. Ancak yalnız kalmanız, onun olmadığı zamanlarda bir kenara çekilip aÄŸlamanız, onu olumsuz etkileyip etkilemediÄŸiniz hissine kapılmanızın önüne geçecektir.
Elbette ki onun yanında güçlü görünmek yas süreçleri ile baÅŸa çıkmasına büyük destek saÄŸlayacaktır. Ancak bu çocuÄŸun olduÄŸu zamanlarda aÄŸlamanızı saklamanız gerektiÄŸi anlamına gelmez.
Sordukları sorulara dürüst ve sabırlı cevaplar verin.
BilmediÄŸiniz konular ile ilgili bilmediÄŸinizi söylemekten sakınmayın.
' Neden aÄŸlıyorsun' diye sorduÄŸunda, 'onu çok özlüyorum, ölümüne üzülüyorum' gibi gerçekçi cevaplar verin.
'Neden öldü', 'Nereye gitti' , ' geri gelecek mi ' , ' bir daha görebilecek miyim ' gibi sorular ile karşılaÅŸacaksınız. Bu durumda ölüm sebebini olduÄŸu gibi açıklayın, inancınıza göre 'Cennete gitti' , ' artık aramızda deÄŸil' , ' geri gelmeyecek ama ben yanındayım' , ' onu tekrar göremeyeceÄŸiz ama istediÄŸin zaman fotoÄŸraflarına bakabiliriz, onunla ilgili konuÅŸup onu hatırlayabiliriz' gibi cevaplar verebilirsiniz..
Arkadaşlarının ailelerinde benzer durumun olmamasına ilişkin olarak
'Ali' nin babası yanında o neden ölmedi' gibi sorular sordukları sıklıkla görülmüÅŸtür.
Bu durumda ' kimin ne zaman öleceÄŸini bilemeyiz' , ' ben senin yanındayım' , ' Ali' nin babası ölmedi ama babası ölen baÅŸkaları da var (ailenizin etrafında yakınını kaybeden, daha önceden de olsa, örnek gösterin) ' cevaplarını verebilirsiniz.
Anıları canlandırmaktan korkmayın. 'Parka gittiÄŸiniz gün ne kadar eÄŸlenmiÅŸtiniz' , ' o oyuncağı aldığında çok mutlu olmuÅŸtun ' , ' tatilde yanlış yere gittiÄŸimizi anlayınca nasıl da kahkaha atmıştı' gibi çocuk ile ölen yakınının anılarını konuÅŸabilirsiniz
Oyunlarına eşlik edin.
Genellikle yas sürecindeki çocuklar oyunlarında ölüm ile ilgili ifadeleri sergilerler. Oyun içerisinde neler konuÅŸtuklarına, ölümü nasıl ifade ettiklerine dikkat edin. Bu sırada oyunlarına eÅŸlik ederek açıklamalarda bulunun. Hasta yatağında yatan ve ölmüÅŸ birini oyununda canlandıran bir çocuÄŸa ' ona ne olmuÅŸ' diye sorun, ' yakınları üzülmüÅŸ mü', ' ona söylemek istediklerin var mı ? ' diyerek duygularını ifade etmesi için teÅŸvik edin.
​
ÇocuÄŸa yakın birinin ölümünden sonra dikkat edilmesi gereken durumlar
Çocuklar çok iyi birer gözlemcidirler. Ölüm sonrasında gösterdiÄŸiniz tepkilere baÄŸlı olarak kendi tutumlarını ayarlayacaklardır.
Açıklamaktan kaçınır, onun farketmediÄŸini düÅŸünüp gizli gizli aÄŸlamalara çekilir, onun yanında ölümü ve ölüyü konuÅŸmaktan kaçınırsanız, o da benzer ÅŸekilde duygularını gizlemesi gerektiÄŸini düÅŸünebilir. Kendi başına aÄŸlayıp, duygularını ifade etmekten kaçınacaktır. ' Bu konu hakkında konuÅŸmamalı' , ' kendi başıma aÄŸlamalıyım' , ' ölüm hakkında sorular sormamalıyım' düÅŸünceleri aklına yerleÅŸebilir.
ÇocuÄŸa ölen yakının ölüm nedeni midesi aÄŸrıyordu, kalbi zayıfladı, böbrekleri çalışmadı, çok hasta oldu, kalbi durdu gibi ifadeler ile yapılan açıklamalardan sonra çocuklar ileri de midesi aÄŸrıyan, kalbinden ÅŸikayet eden, hasta olan bir yakınını duyduÄŸunda onun da öleceÄŸinden korkabilir.
'Çok hastaydı ondan öldü' ÅŸeklinde yapılan açılmalar sonrasında, çocuklar her insanın hasta olması sonucunda ölebileceÄŸini düÅŸünebilirler.
Bu durumda hastalığının ne olduÄŸunu söylemek ve her hasta olanın ölmeyeceÄŸini belirtmek gerekmektedir.
' Kanser hastalığından dolayı öldü ancak her hasta olan ölmez.' gibi
Çocuklar yakın birinin ölümünden sonra kendilerinin veya aile üyelerinden birinin öleceÄŸi düÅŸüncesine kapılabilirler.
'Ben de ölecek miyim , sen de ölecek misin ? ' gibi sorular sorabilirler. Bu durumda ' ölüm herkes için var, hangimizin ne zaman başına geleceÄŸini bilemeyiz' ' senin yanındayım, daha uzun süre birlikte olmak için saÄŸlığımıza dikkat ediyoruz' , ' birlikte olacağız, birlikte kahvaltı yapacağız, bir aile olarak devam edeceÄŸiz, sen büyürken yanında olmak, okula gittiÄŸini, iÅŸe baÅŸladığını görmek istiyorum' , ' bir çok insan uzun süre yaÅŸar ben de uzun bir süre birlikte olabileceÄŸimizi düÅŸünüyorum ' ÅŸeklinde açıklamlarda bulunabilirsiniz.
ÇocuÄŸa yakın bir kiÅŸinin ölüm sebebine baÄŸlı olarak çocuklarda genelleÅŸtirilmiÅŸ korkular görülebilir.
ÖrneÄŸin, Trafik kazasında bir yakınını kaybeden çocuk arabaya binmekten korkabilir. Bu durumda yapılması gereken, trafik kazasının tanımlanması, her durumda ölümle sonuçlanmayacağı, ne tür önlemler alındığı açıklanmalıdır. ' Arabaların bir biri ile çarpışması ya da arabanın yoldan çıkıp bir yere çarpması sonucunda trafik kazası gerçekleÅŸir' , ' hızlı gidilmez, emniyet kemeri takılır, trafik kurallarına uyulur, dikkatli olunursa kaza olması ve ölüm olmasının önüne geçilebilir' ÅŸeklinde açıklamalar yapılması kaygısını azaltacaktır.
Belirli bir süre sonra yaÅŸam alışkanlıklarına devam etmesine, düÅŸüncesini sorarak destek saÄŸlayın. Anaokuluna, spor kursuna, misafirliklere gitmeye devam edin.
' Yarın okulun var, kendini nasıl hissediyorsun, arkadaÅŸların seni özlemiÅŸler, gitmeye ne dersin ' gibi düÅŸüncesini alabileceÄŸiniz sorular ile yönlendirebilirsiniz. ' Yüzme kursundan geri kalıyoruz, iyi bir basketbolcu olmak için antremanlarını kaçırmamalısın, yarın piano kursun var' gibi ifadeler ile yaÅŸamın devam ettiÄŸini fark ettirin.
​
En önemlisi sizin yaÅŸam alışkanlıklarınızdan uzaklaÅŸmadığınızı görmesini saÄŸlayın. Tabii ki hepimizin yasımızı yaÅŸamaya ihtiyacı var, ancak bu süre uzadıkça hayata baÄŸlanmak zorlaÅŸabilir.
Bir diÄŸer önemli konu da çocuÄŸa mezarlık kavramının anlatılmasıdır.
Mezarlıkların ne olduÄŸu tarif edilmeli. Mezarlık ziyaretlerinin ne anlama geldiÄŸi açıklanmalıdır. Çocuklar etraflarından her türlü bilgiyi sizin dışınızda öÄŸrenebilirler. O yüzden mezarlık ziyaretinde aynı ÅŸekilde doÄŸruyu söylemek yerinde olacaktır. Ancak bu durumda çocuÄŸun anlayabileceÄŸi ÅŸekilde yapılmalıdır. Ä°nançları doÄŸrultusunda burada yapılacak açıklamalar ailelere göre deÄŸiÅŸiklik göstermektedir. ' YaÅŸam sona erdiÄŸinde, ölen kiÅŸiler, mezarlığa koyulurlar.' ' Buralarda yakınları ziyaret eder'. ' Mezarlıklarda onlar için dua edilir.'
Unutmayın, yas, yaÅŸanması gereken bir süreçtir. Bu süreçte duyguların yaÅŸanması, ifade edilmesi, paylaşılması, sorularına cevaplar alması çocuÄŸun en temel ihtiyaçlarındandır. Ölüm hayatın gerçeklerinden birisidir. Ölüm ile hangimizin ne zaman karşılaÅŸacağı belirsizdir. Hepimiz bu süreçte duygularımızı paylaÅŸan, yanımızda olan kiÅŸilere ihtiyaç duyarız. Çocuklar da bu süreçte, yanında olmanıza ihtiyaç duyacaklardır. Yas ailece birlikte yaÅŸanan bir yaÅŸam olayıdır.
​
Daha fazlası için iletiÅŸime geçebilirsiniz.